Gıda, ulaşım, eğlence ve tatile zam enflasyonu yükseltti
Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı'nın itibarı sarsıldı
Rahim AK - Sefer YÜKSEL - Deniz ÇİÇEK - Ahmet KIVANÇ / HT EKONOMİ
Artık yapısal soruna dönüşen gıda fiyatlarındaki artışın yanı sıra ulaştırmadan haberleşmeye, kiradan LPG dolum ücretine kadar hayatın her alanındaki zamlar enflasyonu aylık yüzde 0.45 yıllık ise yüzde 9.32’ye çıkardı. Adeta talepteki canlılığı gören iş dünyası her alanda zammı yapıştırdı. Hem Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı hem de ekonomistler şimdiye kadar sadece gıda fiyatlarına vurgu yaparken genele yayılan temmuz enflasyonu ekonomistleri korkuttu. Başbakan Tayyip Erdoğan ile faiz konusunda ters düşen Başçı’nın “Hazirandan sonra düşecek” dediği enflasyon, haziran ayının ardından temmuzda da inmeyince Başkan’ın kariyeri üzerindeki tartışmaları gündeme getirdi.
Temmuzda dolardaki artışın üzerinden 3 ay geçmiş olmasına rağmen fiyatı kura bağlı olan elektronik eşyalardaki artış Merkez Bankası’nın kendi deyimi ile ‘fiyatlama davranışlarının’ bozulduğunu en iyi ortaya koyan gösterge oldu. Öyle ki enflasyon hesaplamasında gösterge olarak alınan 12 ana kalemin 9’unda fiyat artışı oldu.
ÇILGIN ZAMLAR YAPILDI
Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) rakamlarına göre temmuzda en yüksek artış yüzde 2.97 ile eğlence ve kültür grubunda gerçekleşti. Tütün ve alkollü içkilerdeki yüzde 1.99’luk fiyat artışı otomatik vergi artışından kaynaklandı. Geri kalan artışlar ise çılgın denilebilecek zamlardan kaynaklandı.
HAC PARASI YÜZDE 25 ARTTI ENFLASYONU KÖRÜKLEDİ
Gıdada sivribiber ve limondaki yüzde 30’luk astronomik artışları diğer meyve sebze takip etti. Enflasyon sepetinde ağırlığı yüzde 2.75 olan ekmek yüzde 1.1’lik fiyat artışı ile tavuk ve dana etindeki yüzde 5’e varan artışlar gıdayı yukarı taşıyan ana etken oldu. Kültür ve eğlence kaleminde ilginç bir artış yaşandı. Kurban Bayramı’nda kutsal ibaretlerini yerine getirmek için Kâbe’ye gidecek olan hacı adayları yüzde 25’lik zam ile karşı karşıya kaldı. Umre seyahati de yüzde 10 zamlandı. Yurtiçi ve dışı turlardaki fiyat artışları da eklenince bu kalemdeki artış yüzde 3’ü buldu.
Kiralar etkiledi metro ve vapur bileti fiyatı arttı
Konutta fiyat artışında sepetteki ağırlığı yüzde 5.4 olan kira başı çekti. Kiradaki artış aylık yüzde 0.6 olurken enflasyonu etkileyen diğer kalem olan su faturasındaki artış yüzde 1.6 ‘yı bulunca konut harcamalarındaki artış da yüzde 0.56’yı geçti. Vapur, tren ve metro ücretlerindeki artışlar ile yüzde 3’lük LPG zammı bu kalemi yüzde 0.7 yukarı çekti. Yurtiçi telefon ücretine yapılan yüzde 7’lik zam ile haberleşme genel havaya ayak uydurdu.
YILLIK ARTIŞ LİDERİ OTELLER
Yıllık bazda en fazla artış yüzde 13.74 ile lokanta ve oteller grubunda olurken, gıda ve alkolsüz içeceklerdeki artış yüzde 12.56’ya çıktı.
Sezon sonu indirimi yetmedi
Diğer yandan geçen yıllarda en az yüzde 6 indirim yapan tekstilci bu kez indirimi yüzde 3.2’de tutunca enflasyondaki yükselişi yeterince frenleyemedi. Döviz kurunda bir artış olmamasına rağmen televizyon, tablet bilgisar gibi elektronik eşyalarda meydana gelen artış ise uzmanlar tarafından ekonomiye olan güvenin azalması nedeniyle yapılan fiyat artışları olarak yorumlandı. Son 10 yıllık temmuz enflasyonunun 5’inde enflasyon eksi değer almıştı.
ÜFE DE ALARM VERDİ
Bu yılki enflasyon rakamı son 6 yılın en kötü temmuz ayı enflasyon rakamına işaret ediyor. Öte yandan, son birkaç aydan beri daha ılımlı bir seyir izleyen yurtiçi üretici fiyat endeksi (YI-ÜFE) ise temmuzda imalat grubu fiyatlarında ve özellikle gıdada görülen artışla yüzde 0.73 yükselirken, baz etkisinden dolayı yıllık rakam yüzde 9.46’ya geriledi. Çekirdek enflasyon da 9.75 ile geçen yılın zirvesine çıktı.
BAŞÇI’NIN İTİBARINI SARSTI
Normal şartlar altında eksi gerçekleşen temmuz ayı enflasyonu bu yıl gıda fiyatlarında beklenen düşüşün olmaması nedeniyle beklentilerin oldukça üzerinde geldi. Ramazan etkisi, devam eden kur geçişkenliği ve olumsuz hava koşulları nedeniyle temmuzda gıda enflasyonu yüzde -0.64 olan son 10 yılın temmuz ayı ortalamalarının üzerinde artış gösterdi. Gıda fiyatları temmuzda yüzde 0.3 artarken senelik gıda enflasyonu yüzde 12.6’ya ulaştı. Bu oran Merkez Bankası’nın 2014 yılı için gıda fiyatlarında öngördüğü yüzde 9 artışın oldukça üzerinde bir seviye. Enflasyon sepeti içindeki yüzde 24.45 olan gıda grubu alt kalemleri incelendiğinde temmuzda en fazla artış yüzde 31 ile sivribiber fiyatlarında gerçekleşti.
Gıdada artış son 10 yılın ortalamasının üzerinde
Sivribiberi, yüzde 30 ile limon, yüzde 23 ile kayısı, yüzde 13.3 ile marul, yüzde 10.3 ile yeşil soğan ve yüzde 8.8 ile sarmısak izliyor. Gıda alt kalemlerinde özellikle tarım ürünlerinde yaşanan sert fiyat artışlarının nedeni olarak ise kuraklık, don, sel, fırtına, dolu gibi hemen hemen bütün afetlerin bu üretim sezonunda yaşanması gösteriliyor. Yıllık yüzde 12.6 artan gıda fiyatlarının enflasyonda ana belirleyici olmaya devam edeceğini belirten ekonomistler, Merkez Bankası’nın enflasyon raporunda önerdiği üzere gümrük vergileri ve dış ticaret kaynaklı bir sistemik düzenlemeye gidilmediği takdirde gıda fiyatlarında önemli bir iyileşme beklemediklerini dile getiyor.
Son dönemde Erdem Başcı'nın tahminleri tutmadı
1- “Dolar 2013 sonunda 1.92 olacak” dedi ancak kur 2.17’den yılı tamamladı.
2- 12 Aralık 2013’te “TL’nin değer kazanma ihtimali yüksek” dedi. 1 ay sonra kur 2.40’a çıktı.
3- Şimdiye kadar Merkez Bankası yıl sonu enflasyon tahminleri tutmadı.
4- Haziranda enflasyonun düşüşe geçeceğini söyledi. Bu da gerçekleşmedi.
YENİ FAİZ İNDİRİMİNDE BAŞKAN’IN ELİ SIKIŞTI
Temmuz ayında beklentilerin üzerinde gelen enflasyon rakamları, yeterli derecede faiz indirmediği gerekçesiyle sık sık Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından eleştirilen Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı’nın elini iyice sıkıştırdı. Merkez Bankası daha önce yaptığı açıklamalarda haziran ayından itibaren enflasyonda belirgin düşüş olacağını belirtiyordu. Ancak ekonomistler, yüksek gelen temmuz verilerinin ardından 27 Ağustos’ta yapılacak olan Para Politikası Kurulu toplantısında Erdem Başçı’nın politika faizini indirmek için manevra alanının iyice daraldığını belirtiyor. Birçok banka yayımladığı enflasyon raporunda Merkez Bankası’nın faiz indirimine gitmesini artık beklemediklerini belirtirken, bazı bankalar da bir indirime gidilse dahi bunun 25 baz ile sınırlı kalacağını kaydetti. Merkez Bankası son üç toplantıda toplam 1.75 puan faiz indirimine gitmişti.
Faiz üç ayın zirvesine çıktı
Enflasyon verilerinin Merkez’in faiz indirimlerinin erken gerçekleştiğine dair kaygıları artırmasıyla tahvil getirileri sert yükseldi. Gösterge 10 yıllık tahvil mayıs ortasından beri ilk kez yüzde 9.50 bileşik seviyesini aştı. Dünkü hareketle birlikte son üç işlem gününde 10 yıllık faizdeki yükseliş ise 70 baz puan a ulaştı. İki yıllık gösterge faiz ise yüzde 8.77’den yüzde 9.06’ya fırladı. Borsa İstanbul yüzde 0.24 düşüşle 81 bin 893 puandan kapandı. Dolar ise 2.13 TL seviyesinde işlem gördü.
CHP İSTANBUL MİLLETVEKİLİ PROF. AYDIN AYAYADIN:
Yükseliş kalıcı ve yapısal
Merkez Bankası’nın tüm söylemlerine rağmen Türkiye ekonomisinde gerçekler artık gizlenemez duruma geldi. Temmuzda da yükselişine devam eden enflasyon çift haneye dayanmıştır. Yüzde 9.32’ye gelen enflasyondaki yükseliş, öyle ekonomi yönetiminin söylediği gibi geçici ve mevsimsel değil maalesef kalıcı ve yapısal! Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir. Daha 2014 başlamadan yıllık yüzde 5.3 enflasyon hedefinin gerçekçi olmadığını söylemiştim.
SEKTÖR İTHALAT SİLAHININ ÇEKİLMESİNE KARŞI
Merkez Bankası, son açıklanan enflasyon raporunda, gıda fiyatlarındaki artışa karşı gümrük vergilerinin sıfırlanmasını ve ithalatın önünün açılmasını önerirken, hükümet kanadında böyle bir çalışma olmadığı öğrenildi. Uzmanlar da yerli üreticinin korunması için ithalat tedbiri alınmasına karşı çıktı. Konuya yönelik görüşler şöyle:
"ÖNCE İÇERIYE SATIŞ YAPILSIN SONRA İHRACAT"
ZİRAATÇILAR DERNEĞİ BAŞKANI İBRAHİM YETKİN:
İhracat yapacağız diye de ciddi şekilde fiyatlar artıyor. İlk önce Türkiye kendi iç tüketimini karşılayacak, bunları bertaraf edip ondan sonra ihracata yönelecek. Bunu dengeli şekilde yürütmemiz lazım. Merkez Bankası’nın bir şey demesine gerek yok. Arz talep dengesinde bozulma varsa ithalat silahı kullanılır.
"DOMATES VE PATLICAN İTHAL EDİLMEMELİ"
ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI BAŞKANI ÖZDEN GÜNGÖR:
Bu yıl büyük bir kuraklık yaşandı, arkasından dolu, yağmur ve sel yaşandı. Üretici zor durumda. Domates ve patlıcanı da ithal edecek değiliz. Kıt ve az olabilir ama üreticinin de desteklenmesi lazım. Ürünün dışarıdan gelmesi , buradaki üreticiye darbedir. Buğdayda yapılabilir ama sebze ithalatına karşıyım.
İTHALAT İÇİN ERKEN, ÜRETİCİ FİYATI ARTMADI
TZOB BAŞKANI ŞEMSİ BAYRAKTAR:
Kuraklık, don, sel, fırtına, dolu gibi afetler bu üretim sezonunda yaşandı. Fiyatlardaki artış geçici bir durum. İthalatı konuşmak için erken. Özellikle üretici fiyatlarında enflasyonu etkileyen bir durum yok. Tarım, ormancılık ve balıkçılıktaki fiyat artışı haziran ayı itibarıyla yıllık ortalama enflasyonun altında kalmıştı.
Enflasyondaki oynaklık hem kiracıyı hem de ev sahibini mağdur ediyor
TÜRK Borçlar Kanunu uyarınca üretici fiyat enflasyonuna endekslenen konutlardaki kira artışı, enflasyondaki aşırı oynaklık nedeniyle hem kiracıyı hem ev sahibini vuruyor. Geçen yılki kirası bin lira olan ve kira artışı enflasyonun yüksek olduğu nisan ayına denk gelenler, temmuz ayına göre 420 lira daha fazla kira ödemek zorunda kalacak.
GEÇEN YILKİ ZARAR 589 LİRA
Bu kişilerin yıllık kirası 12 bin liradan 12 bin 204 liraya yükselecek. Buna karşılık kira artışı 2013 temmuza denk gelen kişi yüzde 6.61 enflasyon üzerinden artış yapmak zorunda kaldı. Böylece yıllık kirası 12 bin liradan 12 bin 793 liraya çıktı. Aradaki fark 589 lira oldu. Aynı durum bu yıl da yaşandı. Yıllık bazda enflasyon nisanda yüzde 12.98’e kadar çıktı. Evi geçen yıl kiralamış olan bir kişi, nisanda ilk kira artışını yüzde 12.98 üzerinden yaptı ve aylık kirası bin liradan 1.130 liraya yükseldi. Kira artışı temmuza denk gelen kişi, yüzde 9.46 artış yaptı. Aylık kirası bin liradan 1.095 liraya çıktı. Nisanda kira artışı yapan kişi temmuzdaki kişiye göre yıllık bazda 420 lira daha fazla kira ödeyecek. Kira artışı yüksek enflasyona denk gelenler, bunun faturasını sonraki yıllarda da ödemek zorunda kalacak.
