Zeka testini geçemeyene o işlem yasak!

Rahim AK / HT GAZETE

Kaldıraçlı döviz ve opsiyon işlemleriyle zarar eden müşterilerin şikâyetleri üzerine Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) ardından Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) da bankaların sadece işi bilen kişilerin türev işlemi yapmasına izin vermesi için bir taslak hazırladı. SPK’nın kişinin risk algılama, eğitim, yaş ve türev ürünler konusundaki bilgisini ölçen Uygunluk ve Yerindelik testlerinin yanında eğer BDDK taslağı yürürlüğe girerse Temmuz 2015’ten sonra yatırımcılar bir test daha dolduracak.

İLKOKUL MEZUNUNUN İŞİ ZOR

BDDK’nın testi risklilik düzeyini ölçerek hangi risk düzeyinde hangi işlemlerin yapılacağını belirliyor. Örneğin ilkokul mezunu, herhangi bir sertifikaya sahip olmayan, daha önce türev işlemi yapmayan veya bu konuda bir kurumda çalışmayanlar testi geçemeyecek ve türev işlemi yapamayacak. BDDK testinde bankaya da kendisine başvuran kişinin zekâ düzeyini belirleme ve ona göre satış yapma görevi veriliyor.

Türev işlemi yapmak isteyen kişilerin eğitimi, yaşı, daha önce işlem yapıp yapmadığı, yurtiçi veya dışından sertifikasının olup olmadığı gibi kriterler aranırken bankanın da kendisine başvuran bireysel müşteriler arasında kişiyi türev işlemler konusunda yetkinlik ve risklilik açısından hangi sıralamada gördüğü kriteri baz alınırak ‘yetkin’ olarak görülmeyen kişiye işlem yaptırılmaması şartı getiriliyor.

ANLAMAYANA SATIŞ YAPILMAYACAK

Taslağa göre yine müşteriler yaptıkları her bir türev işlemin koşullarını anladıkları, senaryo analizleri ve maruz kalabilecekleri riskler ve zararlar konusunda açıkça bilgilendirildikleri hususları yanında bu işlemleri rızaları ile yaptıklarını içeren bir yazılı beyanda bulunacak.

Müşteri, içerisinde türev özelliği bulunduran ve kredi riski bulunmayan anapara korumalı ürünlerde de, bu tip ürünlerin içeriği ve piyasa koşullarındaki değişim sonucu oluşacak getiri hakkında bilgilendirilecek. Söz konusu türev ürünler yalnızca lisansı olan personel tarafından pazarlanabilecek.

SENARYO ANALİZİ YAZILI OLARAK VERİLECEK

Taslakta beş risklilik düzeyi bilirleniyor. En riskli olarak görülen 1. seviye risklilik düzeyindeki kişi vaya şirketlerin bankalar ile türev işlemler çerçeve sözleşmesi yapması yasaklanıyor. Taslağa göre müşteriler, türev işlemin olası tüm risk ve getirileri ile işleme özel şartlar hususunda senaryo analizleri de kullanılmak suretiyle açıkça yazılı veya elektronik ortamda bilgilendirilecek. Banka, müşteriye bu bilgilendirmeye ilişkin yazılı bir belge verecek. Senaryo analizleri, asgari olarak müşterinin işlem tutarını ya da teminatını başa baş noktasına getiren ve % 20’si ile % 50’sini kaybettiği fiyat değişimlerini de gösteren durumları içerecek

Taslağa göre 2. seviye, 3. seviye ve 4. seviye risklilik düzeyindeki müşterilere kaldıraçlı türev işlemleri yasaklanırken, 2. ve 3. seviye risklilik düzeyindeki müşterilere opsiyon türev işlemleri satamayacak ve spekülatif amaçlı türev işlem yapamayacak.

BANKALAR KREDİ VERİRKEN MÜŞTERİNİN PSİKOLOJİSİNE BAKACAK

Finans sektörü, kredi veya kredi kartı almak isteyen müşterilerine özel psikometrik testler de uygulamak üzere hazırlık içinde. Türkiye’de bazı bankalar ile bu testleri hazırlamak üzere imza aşamasına geldiklerini söyleyen Experian Balkanlar, Türkiye ve Ortadoğu Genel Müdürü Cenker Özhelvacı, psikometrik testleri dünyada uygulayan banka ve şirketlerden bazılarını şöyle sıraladı: “HSBC, UBS IKEA, British Airways, Virgin, Dell, Unilever, Lexus, Samsung, Emirates, Barclays.”

PSİKOMETRİK TESTTEKİ BAZI SORULAR?

-Kendinizi bir hayvanla özdeşleştirseniz hangisini seçersiniz?

-Kimseyi tanımadığınız bir partiye gittiğinizde kendinizi nasıl hissedersiniz?

-Kendinize bir ev seçecek olsanız nasıl bir ev seçersiniz?

-Kızgın olduğunuzda ne yaparsınız?

-Sevgi sizin için ne ifade ediyor?

-Üzgün olduğunuzda size en iyi gelecek şey nedir?

-Bir ilişkinin sürmesi için sizce en çok ne gerekir?