Döviz borcu olanlara kur bilmecesi!

Fakat 2013'ün özellikle ikinci yarısından itibaren başlayan ve siyasi tansiyonun da yükselmesiyle iyici alevlenen süreç, dolar kurunun 2 TL, Euro kurunun ise 3 TL sınırını hızla aşmasına neden oldu. Merkez Bankası'nın, faiz silahını kullanmadan almaya çalıştığı önlemlerin sonuç vermemesi ise kurlardaki yükselişin bir diğer katalizörü olurken, piyasaya yapılan müdahalelerin sonuç vermediği, döviz kurlarının her yeni gün yeni bir rekor kırdığı dönemlerle karşı karşıya kaldık.

Öte yandan bu zamana kadar döviz kurlarının, global piyasalardaki ana trendin de etkisiyle yükselmemesi, hızla artan ihracat ve ihracatçı faaliyetleri hem şirketleri hem de vatandaşı, yapılan tüm uyarılara rağmen "dövizle borçlanma" noktasına getirdi. Öyle ya, yükselmeyen veya düşen dövizle borçlanmak, aynı zamanda borcun da döviz kurları düştükçe azalması veya faizler kadar artmaması anlamına geliyordu. Diğer yandan örneğin özel okullar gibi mecburen borcunu döviz üzerinden ödemek zorunda olan, yine hammaddesini döviz üzerinden alması nedeniyle ticari faaliyetini sürdürebilmek için dövizle borçlanmak durumunda kalan şirketler de cabası. Fakat 2013'ün ikinci yarısı, böyle düşünenler veya mecburen dövizle borçlananlar açısından bir şok dönemi oldu.

Döviz kurlarındaki hızlı sıçrama, döviz üzerinden alınan o borçları fahiş seviyelere getirirken, dövizle boçlanan birçok vatandaşı veya firmayı da kara kara düşünür hale getirdi.
Sadece küçük firmalar veya vatandaş mı? Türkiye'nin en büyük şirketleri bile girdikleri Türkiye'nin en büyük ihalelerinde döviz kuruna endeksli bir yaşama demir attı.

Türkiye, son bir kaç yılda 3. havalimanı, 3. köprü ve otoyol, elektrik dağıtım şirketleri özelleştirmeleri vs... gibi tarihinin en büyük ihalelerine imza attı. İhaleler sonuçlandı, ödeme planları yapıldı ve kazanan şirketlerle milyarlarca dolar tutarında sözleşmeler imzalandı. Fakat 17 Aralık soruşturması ile yükselen siyasi ve finansal tansiyon, ABD Merkez Bankası FED'in para sıkılaştırma politikası ile aynı döneme denk gelince döviz kurunda oldukça hızlı bir artış yaşandı. 17 Aralık'tan önce 2,03 TL seviyesinde olan dolar 27 Ocak'ta 2.38 TL'ye kadar çıktı. Bunun üzerine Merkez Bankası faiz arttırımı kararı aldı.

Artan faizler ve yükselen kurların piyasalarda yarattığı gerilim bir yana, bu dev ihaleleri kazanan şirketlere de kurlarda yaşanan yükseliş gözardı edilmesi imkansız büyük bir yük bindirdi. 20 Şubat itibariyle doların 2.2132 TL seviyesinde olduğunu düşünürsek, sadece 17 Aralık'tan beri oluşan kur farkı ile 1 milyar dolarlık bir ihalede onlarca milyon liralık ek ödeme anlamına geliyor. Ödeme planındaki vadeler ve artan faizler de işin içine girince bu rakam daha da yükseliyor.

Her ne kadar, bazı sözleşmelerde bu riskler gözönünde bulundurulup sözleşmeye kur sabitleme güvenceleri konmuş olsa da kafalarda soru işaretleri oluşmuyor değil. İstem dışı gelişen bu olaylar karşısında şirketlerin veya vatandaşların korunabileceği yasal bir sığınak var mı? Yeni sözleşme talep edilebilir mi? Sözleşmeler yeni duruma göre yeniden uyarlanabilir mi? HABERTURK.COM konuyu uzmanlarına, yani hukukçulara sordu.

Şirketler kur yüzünden oluşan ekstra masraflara katlanmak zorunda mı? İhale tamamlandı, ihaleye giren kur riskini de aldı diyecek kadar basit mi mesele? Aynı durum döviz üzerinden borçlanmış vatandaş veya ticaret yapan şirketler için de geçerli. Döviz üzerinden borçlanan vatandaş kurda devam da etme olasılığı bulunan yükselişe çaresiz boyun eğip, ödemesini yeni kur üzerinden yapmak zorunda mı?

ÖNGÖRÜLEMEYEN DURUMLARDA SÖZLEŞMELER YENİDEN UYARLANABİLİR

Konunun uzmanlarından Avukat Ramazan Arslan ve Avukat Dr. İlhan Yiğit HABERTURK.COM'un sorularına yanıt verdi. Aslan ve Yiğit, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, uygulamada kabul edilen emprovizyon (öngörülemezlik) doktrini veya sözleşme temelinin çökmesi ilkesi kapsamında getirilen çözümleri kanunlaştırıldığını belirtti. Arslan ve Yiğit, açıklamasında "Kanunun 138. maddesine göre, sözleşmenin yapıldığı sırada, borçludan kaynaklanmayan ve taraflarca öngörülemeyen olağanüstü bir durum, borçlunun borcunu yerine getirmesini, dürüstlük kuralı çerçevesinde güçleştirir. Bu durumların ortaya çıkması sonucunda borçludan borcunu yerine getirmesini istemek dürüstlük kuralına aykırı düşürürse, borçlu, mahkemeye başvurarak sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteyebilecektir." dedi.

SÖZLEŞME İPTAL HAKKI

Sözleşmenin, değişen koşullara uyarlanması mümkün olmaması halinde borçlunun sözleşmeden dönme hakkına da sahip olduğunu belirten Arslan ve Yiğit:

"Ancak, sürekli borç doğuran sözleşmelerde sözleşme, sadece ileriye etkili olarak sonlandırılabilir. Tüm bu imkânlardan yararlanabilmek için borçlunun borcunu ifa etmemesi veya yukarıda belirtmiş olduğumuz haklarını saklı tutarak ifa etmesi gerekecektir. Getirilen bu haklar, yabancı para borçlarına da uygulanacaktır." şeklinde sözlerini sürdürdü.

Arslan ve Yiğit özellikle 5 Nisan 1994'te dönemin Başbakanı Tansu Çiller'in açıkladığı tarihi 5 Nisan kararlarından sonra oluşan ekonomik kriz sonrası Yargıtay'ın sözleşmeleri yeniden uyarlama taleplerini kabul ettiğini açıkladı. Arslan ve Yiğit, Yargıtay'ın o dönemki tutumunu şu şekilde anlattı:

"Yargıtay’ın bu tutumunun nedenini, söz konusu ekonomik krizin çok şiddetli sonuçlar doğurmasında aramak gerekir. 1994 yılı Ocak ayında döviz kurları 19.000 TL//USD iken, Nisan 1994’te tam iki kat artarak 38.000 TL/USD’ye yükselmiştir. Faiz hadleri, hazine bonolarında %400’ü aşarken; TEFE %121’e, TÜFE %106’ya, üç haneli rakamlara sıçramıştır.

Bu şartlar altında Yargıtay, dövize endeksli banka kredisi borçlarının, Türk Lirası’na uyarlanmasını ve taksitlerin tutarının da TL üzerinden yapılmasını kabul etmiştir. Yargıtay’ın getirmiş olduğu bu çözüm, birçok banka tarafından da uygulanmış, yabancı para borçları TL’ye çevrilmiştir. Yargıtay da, uyarlama bakımından 03.01.1994 tarihini esas almış, bu tarih itibariyle TL bazında borç miktarının belirlenmesini, borca yıllık ortalama üzerinden faiz işletilmesini ve taksit sayısı olarak da kredi sözleşmesinde belirlenen sayının dikkate alınmasını istemiş, mahkemelerin buna göre uyarlama taleplerini kabul etmeleri gerektiğine karar vermiştir."

YARGITAY HER DURUMDA SÖZLEŞME DÜZENLENMESİNİ KABUL ETMİYOR

Fakat bu durum Yargıtay'ın her krizde yeniden sözleşme taleplerini onayladığı anlamına gelmiyor. Aslan ve Yiğit, 2006 tarihli bir davada Yargıtay'ın "ülkedeki istikrarsız ekonomik düzen nedeniyle kur artışının önceden öngürelbileceği ve buna göre sözleşme yapılabileceği" nedeniyle davacının talebini reddettiğini belirtiyor. "Yargıtay, 2006 tarihli bir kararında uygulanan kur politikalarının güvenilir olmadığı, ekonomik krizlerin belli bir süreç sonrasında görüldüğü, ülkemizdeki istikrarsız ekonomik durumun sözleşmenin taraflarınca öngörülebilecek bir durum olduğu gerekçesiyle, 2001 yılı ekonomik krizinde meydana gelen döviz kurundaki artışlara dayalı olarak davacının uyarlama talebinin yerinde olmadığına karar vermiştir"

17 ARALIK SONRASI İÇİN NE OLACAK?

Bu nedenle Arslan ve Yiğit, 1994'te Yargıtay'ın gösterdiği tutumun 17 Aralık sonrasında gösterilemeyebileceğini belirtiyor. Arslan ve Yiğit bunun nedeninin, 17 Aralık soruşturması sonrası faiz ve kur artışlarının 1994'teki seviyelerde olmadığını Yargıtay'ın büyük bir olasılıkla şirketlerin çok etkilenmeyeceğini düşünebileceğini ifade ediyor.

Arslan ve Yiğit "17 Aralık sonrası yaşanan gelişmelere bakıldığında, mahkemelerin uyarlama taleplerini büyük bir olasılıkla kabul etmeyecekleri söylenebilir. Piyasa göstergeleri olan döviz kurları ile faiz oranlarındaki artışın 1994 yılı ekonomik krizindeki gibi bir anda dramatik bir şekilde yüksek seviyelerde olmaması, döviz kurundaki artışın belli bir dönemi kapsar şekilde süreklilik göstermesi karşısında, Türk Borçlar Kanunu’nun 138. maddesindeki ifanın talep edilmesinin dürüstlük kuralına aykırılık oluşturacağı şeklindeki şartının yerine gelmediği, karşı argüman olarak ileri sürülebilecektir. Karşı argüman olarak getirilen bu savunmanın da mahkemeler nezdinde kabul edilmesi ihtimali de, belirttiğimiz üzere yüksektir." şeklinde sözlerini noktalıyor.

HANGİ DURUMLARDA SÖZLEŞMELER YENİDEN UYARLANABİLİR?

Av. Pınar Yıldız ise Haberturk.com'a kanunun nasıl işlediğini ve hangi durumlarda sözleşmenin yeniden uyarlanabileceğini açıkladı. Yıldız, öngörülemeyen ekonomik değişimlerde sözleşmelerin tekrardan uyarlanabileceğini belirtti. Yıldız "Uyarlama davalarının temeli, ‘işlem temelinin çökmesi’ düşüncesine dayanmaktadır. Yani bir sözleşmenin tarafları, sözleşmeyi yaptıkları esnada öngöremedikleri ve öngörmeleri de kendilerinden beklenemeyen durumların ortaya çıkması nedeniyle borcun yerine getirilmesinde aşırı derecede güçlüğe düşer ve alacaklı için dürüstlük kuralına, yani hakkaniyete aykırı olarak bir kazanç doğarsa, borçlu bu yeni olağanüstü koşullar nedeniyle sözleşmenin uyarlanmasını ve borcunun hakim tarafından adalete uygun biçimde yeniden belirlenmesini talep edebilir. Borçluya bu hakkı tanıyan düzenleme, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 138. Maddesinde yer almaktadır. Esasen genel olarak tüm sözleşme çeşitleri için öngörülmüş bu düzenlemenin yabancı para borçları için de uygulanacağı maddenin son paragrafında ayrıca ve özellikle belirtilmiştir." dedi.

Ancak Yıldız, ülkemizin ekonomik durumunun istikrarsız bir görünüm sergilediğinden Yargıtay'ın kesin olarak davacının lehine bir karar vermeyebileceğini belirtti.
"Madde genel olarak özel hukuk alanındaki tüm borç ilişkilerini kapsadığından kredi borçları, kira borçları ve yabancı para borcunu içeren sporcu sözleşmelerinde de uygulanabilir. Fakat Yargıtay’ın genel olarak eğilimi, asıl olanın sözleşmenin koşullarının geçerli olmaya devam etmesi ve ülkemizin ekonomik durumu nedeniyle dövizdeki ani çıkışların öngörülemez olmadığı yönündedir. Dolayısıyla döviz borçlarındaki uyarlama davalarının kabulü yönünde Yargıtay’da yerleşmiş bir içtihattan söz etmek mümkün değildir. Ne var ki son dönemdeki döviz değerindeki artış, son on yılda istikrarlı görünen ekonomik nedenlerden ziyade öngörülmesi mümkün olmayan siyasi kaostan kaynaklanmaktadır ve döviz alacaklılarının kısa bir sürede bu oranda zenginleşmesi hakkaniyete aykırıdır. Dolayısıyla döviz borcu olanların, ödemelerini yaparken uyarlama davası açma haklarını saklı tutarak ödeme yapmaları daha sonra haksız biçimde ödedikleri fazla ödemeleri geri alabilmek adına çok önemlidir."

2011'DEN BU YANA YAPILAN TÜRKİYE'NİN BAŞLICA BÜYÜK İHALELERİ VE ÖZELLEŞTİRMELERİ

EÜAŞ-Seyitömer Termik Santrali'nin 2.248.000.000 dolarlık teklifiyle ihaleyi kazanan Çelikler İnşaat'a satışı 17/06/2013 tarihinde yapıldı. O tarihteki dolar kuru = 1.8688 TL

EÜAŞ-Kangal Termik Santrali, 985.000.000 dolarlık teklifiyle ihaleyi kazanan Konya Şeker'e 14/08/2013 tarihinde devredildi. O tarihteki dolar kuru = 1.9392 TL

Hamitabat Doğalgazl Elektrik Santrali'nin de bulunduğu Hamitabat Elektrik Üretim A.Ş. 105.000.000 dolar bedelle Limak Grubu'nun oldu. Blok satış 01/08/2013 tarihinde gerçekleşti. O tarihteki dolar kuru = 1.9384 TL

İSTANBUL'UN YENİ TURİZM MERKEZİ OLACAK

İstanbul'un kurvaziyer gemi limanı olan Salıpazarı Liman İşletmesi ihalesi 15/05/2013 tarihinde yapıldı. İhaleyi 702 milyon dolar teklifle Doğuş Holding kazandı. O tarihteki dolar kuru = 1.8234 TL

TÜRKİYE TARİHİNİN EN BÜYÜK İHALESİ 3. HAVALİMANI

Tamamlandığında 150 milyon yolcu kapasitesiyle dünyanın en büyük havalimanı olacak 3. Havalimanı Projesi 03/05/2013 tarihinde ihaleye çıkarıldı. 22 milyar 152 milyon euroluk teklifle ihaleyi Limak-Kolin-Cengiz-MaPa-Kalyon konsorsiyumu kazandı. O tarihteki euro kuru = 2.3563 TL

İstanbul'un kuzeyine yapımı devam eden Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve bağlantı yollarını İçtaş ve İtalyan Astaldi'nin Ortak Girişim Grubu 2,5 milyar dolarlık bir bedelle kazandı. İhale 28 Mayıs 2012'de yapıldı. O tarihteki dolar kuru = 1.8344 TL

Türkiye'nin ilk uçak gemisi olacak olan havuzlu çıkarma gemisinin (LPD) üretimini 26 Aralık 2013'de yapılan ihale sonucu Sedef Tershanesi yapmaya hak kazandı. İhale sonucu geminin 3 milyar euroya mal olacağı belirlendi. O tarihteki euro kuru = 2.8745 TL

TCDD İskenderun Limanı ihalesini, 372.000.000 dolarlık bedelle Limak Holding kazandı. Limak, işletme hakkını 30/12/2011 tarihinde elde etti. O tarihteki dolar kuru = 1.8980 TL

Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş:, yapılan ihale sonucu 1.162.000.000 dolar ile Torunlar Grubu'nun oldu. Şirketin blok satışı 31/5/2013'te tamamlandı. O tarihteki dolar kuru = 1.8876 TL

ELEKTRİK DAĞITIM İHALELERİ

Elektrik Dağıtım Şirketleri'nin özelleştirmelerinin bir kısmı tamamlanmışken Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından ihalelerde devir süreçlerini kısaltmak, yatırımcıların taahhütlerini yerine getirmelerini, finansman ve ödeme kolaylığı sağlamak amacıyla 24/09/2012 tarihinde bazı düzenlemeler yapıldığı açıklandı. İhalelerde peşin ve vadeli ödeme alternatifleri yanında, vadeli ödeme seçeneğinde ihale bedelinin ABD Doları olarak ödenmesi ya da Hisse Satış Sözleşmesi tarihi itibariyle kurun sabitlenerek vadeli ödemelerin TL olarak yapılabilmesi olanağı da getirildi.

TEDAŞ-Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş., 30/12/2011 tarihinde özelleştirildi. Şirket, 575.000.000 dolarlık bedelle IC Holding'in oldu. O tarihteki dolar kuru = 1.8980 TL

İstanbul'un Avrupa yakası ve tüm Trakya illerinin elektriğinin dağıtımını yapan TEDAŞ-Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş. 28/05/2013 özelleştirildi. İhaleyi 1.960.000.000 dolarlık teklifle Limak-Kolin-Cengiz konsorsiyumu kazanmıştı. O tarihteki dolar kuru = 1.8520 TL

Antaylay, Burdur ve Isparta illerinin elektriğinin dağıtımını yapan TEDAŞ - Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş., 28/05/2013 tarihinde özelleştirildi. İhaleyi 546.000.000 dolarlık teklifle Limak-Kolin-Cengiz konsorsiyumu kazanmıştı. O tarihteki dolar kuru = 1.8520 TL

İzmir ve Manisa illerinin elektriğinin dağıtımını yapan TEDAŞ-Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş., 29/05/2013 tarihinde özelleştirildi. İhaleyi 1.231.000.000 dolarlık teklifle Elsan-Tümaş-Karaçay konsorsiyumu kazanmıştı. O tarihteki dolar kuru = 1.8676

Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak illerinin elektriğinin dağıtımını yapan TEDAŞ-Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş., 28/06/2013 tarihinde özelleştirildi. İhaleyi 387.000.000 dolarlık bedelle İşkaya Doğu OGG kazanmıştı. O tarihteki dolar kuru = 1.9282 TL

Erzurum, Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Iğdır ve Kars illerinin elektrik dağıtımını yapan TEDAŞ-ARAS Elektrik Dağıtım A.Ş., 28/06/2013 tarihinde özelleştirildi. Şirket 128.500.000 dolarlık bedeller Kiler Holding'İn oldu. O tarihteki dolar kuru = 1.9282 TL

Van, Bitlis, Hakkari ve Muş illerinin elektriğinin dağıtımını yapan TEDAŞ-Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş., 26/07/2013 özelleştirildi. Şirket, ihaleyi 118.000.000 dolarla kazanan Türkerler İnşaat'ın oldu. O tarihteki dolar kuru = 1.9236 TL

TEDAŞ-İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş., 31/07/2013 tarihinde özelleştirildi. Şirket, 1.227.000.000 dolarlık bedelle Enerji Sa'nın oldu. O tarihteki dolar kuru = 1.9343 TL

Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Osmaniye ve Kilis illerinin elektrik dağıtımını yapan TEDAŞ-Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş., 30/09/2013 tarihinde özelleştirildi. Şirket, 1.725.000.000 dolar bedelle Enerji Sa.'nın oldu. O tarihteki dolar kuru = 2.0402 TL